Επιμνημόσυνος λόγος του Υπουργού Υγείας κ. Μιχάλη Δαμιανού στο Ετήσιο Μνημόσυνο των Πεσόντων Ακανθιωτών

Είναι για μένα ύψιστη τιμή και προνόμιο να απευθύνω σήμερα επιμνημόσυνο λόγο στο Εθνικό Μνημόσυνο των ηρώων της Ακανθούς. Η απόδοση τιμής για τις μεγάλες αγωνιστικές στιγμές της ιστορίας, για τους επώνυμους και τους ανώνυμους πρωταγωνιστές της, αποτελεί αναμφίβολα επιτακτικό χρέος. Για λαούς, όπως ο δικός μας που βιώνει ακόμα στιγμές εθνικής δοκιμασίας και αντιμετωπίζει κινδύνους επιβίωσης, αυτό το χρέος αποτελεί μια κορυφαία αναγκαιότητα. Γιατί, πέρα από την οφειλόμενη απόδοση τιμής, μπορούμε και οφείλουμε να αντλούμε διδάγματα για τη συνέχιση και καταξίωση ενός αγώνα που δεν έχει ακόμα δικαιωθεί. Το εθνικό μας πρόβλημα επιβάλλει την αναδρομή στο παρελθόν ως ενέργεια αγωνιστικής αφύπνισης, ως βήμα εθνικής ανάτασης και ως δύναμη για να παραμείνουμε στοχοπροσηλωμένοι στις προσπάθειές μας για επίλυση του κυπριακού προβλήματος.

Κυρίες και κύριοι,

Είναι αλήθεια ότι τέτοιες μέρες ξυπνούν στο μυαλό μας μαύρες και σκοτεινές μνήμες και θύμησες από τις εφιαλτικές ώρες των δραματικότερων ίσως γεγονότων, της ιστορίας του κυπριακού ελληνισμού, που μας σημάδεψαν ανεξίτηλα. Από την άλλη, όμως, η ψυχή αναθαρρεύει και πλημμυρίζει με αισθήματα υπερηφάνειας, θαυμασμού και τιμής, όταν θυμάται τους ήρωές μας που διαχρονικά υπήρξαν απόλυτα συνεπείς απέναντι στην εθνική ευθύνη, στο κάλεσμα και την υποχρέωσή τους προς την πατρίδα και το έθνος των Ελλήνων.

Σε όλες τις στιγμές της σύγχρονης ιστορίας, στον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον ιερό απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59 ενάντια στην πανίσχυρη Βρετανική αποικιοκρατία, στις δικοινοτικές συγκρούσεις του 1963-64, αλλά και στα δραματικά γεγονότα της τουρκικής εισβολής του 1974, η Κοινότητα της Ακανθούς έδωσε με παρρησία το στίγμα της.

Πρώτος Ακανθιώτης ήρωας του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Σωτήρης Χατζηλοϊζή Κραμβή, ο οποίος μαζί με άλλους 54 Ακανθιώτες εθελοντές κατετάγη το 1916 στο Μακεδονικό Εκστρατευτικό Σώμα. Ήταν πατέρας τεσσάρων παιδιών, νυμφευμένος με την Κυριακού Παπαγιώργη. Ο Σωτήρης τραυματίστηκε στο Μακεδονικό μέτωπο και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο όπου εξέπνευσε. Ετάφη στο Κοινοπολιτειακό Στρατιωτικό Κοιμητήριο του Λαχανά, βόρεια της Θεσσαλονίκης.

Άλλος ήρωας της Ακανθούς, που έδωσε τη ζωή κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν ο Παύλος Σταυρή Τελεβάντος, ο οποίος κατετάγη το 1940. Νυμφευμένος με την Ελένη και πατέρας του Σωτήρη Τελεβάντου, συνελήφθη από τους Γερμανούς, βασανίστηκε και πέθανε στην αιχμαλωσία. Ετάφη στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο της Πράγας στην Τσεχία.

Ένας άλλος Ακανθιώτης, ο Σωτήρης Σωτηρίου, κατετάγη στο Κυπριακό Σύνταγμα το 1944 σε ηλικία 19 ετών. Έξι μήνες μετά, απεβίωσε στην υπηρεσία. Είναι θαμμένος στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο της Φαέντζα στην Ιταλία.

Από τορπίλη γερμανικού υποβρυχίου έχασε τη ζωή του το 1941 ο Γιακουμής Χατζησωτήρη, μηχανικός πλοίων. Εργαζόταν σε εμπορικό πλοίο που ξεκίνησε από την Αργεντινή κουβαλώντας σιτάρι για την Αγγλία. Στην πορεία, το πλοίο τορπιλίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο και βυθίστηκε. Η σορός του Γιακουμή δεν ανευρέθηκε ποτέ. Τα γεγονότα εξιστόρησαν στην οικογένεια του Γιακουμή τρεις άλλοι Ακανθιώτες που βρίσκονταν στο ίδιο πλοίο.

Σήμερα τιμάμε και έναν Ακανθιώτη με ξεχωριστή προσφορά σε πολλούς αγώνες του Ελληνισμού, τον Δημήτρη Μαννούρη, ο οποίος δίκαια απεκλήθη δημόσια «ο δια βίου στρατιώτης του έθνους» και ήρωας, ενώ ήταν εν ζωή. Κατετάγη σε ηλικία 19 ετών και πολέμησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, στη μάχη του Δομοκού, όπου τραυματίστηκε. Συμμετείχε αργότερα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά στο Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Μικρά Ασία. Έλαβε μέρος στη μάχη της Προύσας, όπου τραυματίστηκε για τέταρτη φορά. Το 1940 με την έκρηξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου μεταφέρεται σε ηλικία 62 ετών στο βορειο-ηπειρωτικό μέτωπο και δαφνοστεφανωμένος εισέρχεται από τους πρώτους στην Κορυτσά. Τιμητικά προάγεται σε Ανθυπολοχαγό. Με την εισβολή των Γερμανών συλλαμβάνεται και φυλακίζεται με σοβαρά προβλήματα στη υγεία του. Με τη λήξη του πολέμου καταφέρνει να επιστρέψει στην Κύπρο και στην αγαπημένη του Ακανθού, όπου τρία χρόνια αργότερα, το 1948, αφήνει την τελευταία του πνοή, σε ηλικία 70 ετών.

Τιμάμε σήμερα και τον Λοχία Εμμανουήλ Ζαχαράτο από τη Νάξο, με την οποία ο Δήμος Ακανθούς αδελφοποιήθηκε το 1995, γόνο Κεφαλλονίτικης οικογένειας, που έπεσε το απόγευμα της 16ης Αυγούστου 1974 στη μάχη της ΕΛΔΥΚ. Όταν τα πυρομαχικά είχαν εξαντληθεί, ο Μανώλης και οι σύντροφοί του βγήκαν έξω από τα χαρακώματα, στάθηκαν αγέρωχοι μπροστά από τα τουρκικά άρματα και, πετώντας τα κράνη τους στον αέρα, φώναξαν περήφανα: «Ζήτω η Ελλάδα». Η σορός του ενταφιάστηκε στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο Λακατάμειας. Μετά από 29 χρόνια, το 2003, τα οστά του αναγνωρίστηκαν και μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα.

Τιμάμε επίσης τη μνήμη του λεβεντονιού της Ακανθούς Νίκου Σχοινιού, της Χριστίνας και του Κυριάκου Αντάρτη Σχοινιού. Νέος με ζωγραφισμένη την ευγένεια και το ήθος στο πρόσωπό του, ενσάρκωνε πλήρως τα όνειρα που είχε γι’ αυτόν η οικογένειά του. Υπηρετούσε τη θητεία του σε μονάδα καταδρομών στο Μερσινίκι, όπου άφησε την τελευταία του πνοή στις 14 Αυγούστου 1968, πυροβολημένος στην καρδιά ύστερα από τραγικό λάθος συναδέλφου του, όπως ήταν η επίσημη εκδοχή. Σεβαστή είναι όμως και η θέση της οικογένειάς του ότι επρόκειτο για εσκεμμένη ενέργεια. Προς τιμήν του, το Δημοτικό Συμβούλιο Ακανθούς καθιέρωσε, τον Αύγουστο του 2008, ως ελάχιστη ένδειξη χρέους και τιμής, το βραβείο ήθους και επίδοσης «Νίκος Σχοινιού».

Η Ακανθού πλήρωσε βαρύ τίμημα και κατά τη βάρβαρη τουρκική εισβολή.

Ο Ηλίας Χ’’Χαμπής, 60 χρόνων τότε, άνθρωπος του μόχθου, πατέρας οκτώ παιδιών, πυροβολήθηκε από στρατιώτες του Αττίλα στις 19 Αυγούστου 1974. Την ημέρα εκείνη μια ομάδα Ακανθιωτών, μεταξύ των οποίων και ο Ηλίας Χ’’Χαμπής, προσπάθησαν να διαφύγουν στις ελεύθερες περιοχές, επιβαίνοντας σε τρακτέρ. Λίγο έξω από το χωριό, έγιναν αντιληπτοί από Τούρκους που άρχισαν να τους καταδιώκουν και να τους πυροβολούν. Από τα δολοφονικά τους πυρά τραυματίστηκε βαριά ο Χ’’Χαμπής. Οι Τούρκοι στρατιώτες τον μετέφεραν αιμόφυρτο, μαζί με τους άλλους συγχωριανούς του στην Κερύνεια. Λίγο πριν νυχτώσει τον πήραν στο εκεί νοσοκομείο. Έκτοτε τα ίχνη του χάθηκαν. Το όνομα του συμπεριελήφθη στον μακρύ κατάλογο των αγνοουμένων. Η οικογένειά του αποφάσισε να τελεί μνημόσυνο στη μνήμη του.

Ο Λούκας Γιαχούτη του Φώτη, 70 χρονών τότε, είναι και αυτός θύμα της τουρκικής θηριωδίας. Μετά την κατάληψη της Ακανθούς από τους Τούρκους, κρυβόταν στο αγροτικό του σπίτι. Κυκλοφορούσε όταν νύχτωνε, για να τροφοδοτεί εθνοφρουρούς που είχαν αποκοπεί στην περιοχή. Πολλές νύκτες κατέβαινε και στο χωριό, για να εφοδιάσει με νερό τους λιγοστούς κατοίκους που είχαν απομείνει. Είναι βέβαιο πως παρέμεινε εκεί μέχρι τις 28 Αυγούστου 1974, όταν οι Τούρκοι μετέφεραν και τους τελευταίους κατοίκους της Ακανθούς στη Γύψου. Σε μια από τις επόμενες νύχτες εντοπίστηκε από τους εισβολείς που τον εκτέλεσαν εν ψυχρώ. Εθνοφρουροί που πέρασαν αργότερα από την περιοχή ανέφεραν πως είδαν το άψυχο σώμα του Λούκα Γιαχούτη στην περιοχή «Στάζουσα».

Μνημονεύουμε επίσης τους Μιχαήλ Λοΐζου και Λοΐζο Λοΐζου, πατέρα και γιό, από τις Γούφες και την Ακανθού, που τα ονόματα τους περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των αγνοουμένων. Τα οστά τους εντοπίστηκαν, και αφού ταυτοποιήθηκαν, κηδεύτηκαν. Στις 15 Αυγούστου 1974 ένοπλοι Τουρκοκύπριοι εισέβαλαν στο σπίτι τους στις Γούφες και τους έθεσαν υπό περιορισμό. Τους επέτρεπαν μόνο να μεταβαίνουν στο σπίτι τους για περιποίηση των ζώων τους. Στις 22 Αυγούστου επέτρεψαν μόνο στη σύζυγο και τη μητέρα τους να μεταβεί για τα ζώα. Και όταν επέτρεψε, δεν βρήκε ούτε τον γιό ούτε τον σύζυγό της. Τους εκτέλεσαν και τους έθαψαν σε σημείο που υπέδειξαν πολλά χρόνια μετά άλλοι Τουρκοκύπριοι που ήταν γνώριμοι της οικογένειας.

Η κατηγορία των πεσόντων του 1974 συμπληρώνεται με ακόμα δύο Ακανθιώτες, πατέρα και γιό επίσης, τον Στέφανο και τον Φίλιππο Χατζηκυριάκου. Ο Στέφανος γεννήθηκε το 1934 και εκτός από τον Φίλιππο είχε ακόμα δύο παιδιά. Μεγάλωσε στην Ακανθού, όπου μετά τα πρώτα σχολικά χρόνια εργαζόταν στα κτήματα. Αργότερα άρχισε να εργάζεται ως μηχανοδηγός στο λιμάνι της Αμμοχώστου, όπου και εγκαταστάθηκε μετά τον γάμο του. Στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής τα ίχνη του χάθηκαν σε σημείο κοντά στη Δερύνεια, ενώ βρισκόταν αιχμάλωτος.

Ο γιος του Φίλιππος έχει μια ξεχωριστή ιστορία, στην οποία αποτυπώνεται όλο το δράμα των αγνοουμένων μας. Είναι ένας από πέντε αγνοουμένους συμπατριώτες μας, που εικονίζεται στην πιο γνωστή ίσως φωτογραφία της εισβολής. Γονατιστοί οι πέντε, με τα χέρια στο κεφάλι, αντικρίζουν τους στρατιώτες τουρκικού άρματος που τους συνέλαβαν στην περιοχή μεταξύ Κυθρέας και Τζιάους. Ελάχιστα λεπτά μετά, τους εκτέλεσαν με έναν πυροβολισμό στο κεφάλι. Μαζί με τον Φίλιππο Χατζηκυριάκου, που είχε καταταχθεί εθελοντικά για τη στρατιωτική του θητεία, ήταν οι Αντωνάκης Κορέλλης, Πανίκος Νικολάου, Χριστόφορος Σκορδής και Ιωάννης Παπαγιάννης. Τα οστά του Φίλιππου εντοπίστηκαν σε πηγάδι μαζί με τα οστά 19 άλλων συμπατριωτών μας που έπεσαν θύματα της τουρκικής θηριωδίας.

Μνημονεύουμε ακόμα έξι Ακανθιώτες που πέθαναν στην αιχμαλωσία από τις κακουχίες και ετάφησαν σε πρόχειρους τάφους στην κατεχόμενη Γύψου. Είναι οι Παναγής Κελίρης, Γιωρκής Χατζηλοϊζή, Ηλίας Φράγκου, Χρυσταλλού Χατζηζαννέτου, Ελένη Πλατύ και Δέσποινα Αρέστη.

Τιμάμε ακόμη τον οραματιστή της ελευθερίας των λαών, τον Θεόφιλο Γεωργιάδη από την Ευρύχου, που νυμφεύθηκε την Ακανθιώτισσα Ελένη Κωστή και έπεσε στις 20 Μαρτίου 1994 από τις δολοφονικές σφαίρες ανδρών των Τουρκικών Μυστικών Υπηρεσιών έξω από το σπίτι του στην Αγλαντζιά. Τον τιμάμε για όλους τους αγώνες που έδωσε. Η δράση και η φωνή του βγήκαν έξω από τα σύνορα της μικρής μας πατρίδας. Προσπάθησε να προβάλει την αλήθεια και το δίκαιο για την απελευθέρωση της Κύπρου, πάλεψε για το θέμα των αγνοουμένων, εμψύχωσε τον προσφυγικό κόσμο και συστρατεύθηκε με τους αγώνες των Κούρδων.

Και φθάνουμε στην αποφράδα μέρα της 11ης Ιουλίου 2011, στην τραγωδία του Μαρί, όπου έχασαν τη ζωή τους άδικα 13 συμπατριώτες μας. Ανάμεσα τους και ο Αρχιπλοίαρχος Ανδρέας Ιωαννίδης, που από τη θέση του Διοικητή της Διοίκησης Ναυτικού της Εθνικής Φρουράς, έδωσε μοναδικό παράδειγμα προσφοράς προς την πατρίδα, θάρρους και αυτοθυσίας. Ο Ανδρέας Ιωαννίδης νυμφεύτηκε την Ακανθιώτισσα Μαρία Κελίρη. Μαζί της απέκτησε τρία παιδιά και έγινε Ακανθιώτης, πιο πέρα από τους Ακανθιώτες, όπως ο ίδιος παινευόταν. Λεβεντάνθρωπος και πραγματικός ευπατρίδης, αγαπήθηκε από όλους γνήσια και ανεπιτήδευτα.

Ένας άλλος καταξιωμένος αγωνιστής της ελευθερίας που μνημονεύουμε σήμερα είναι ο Νίκος Τσαρδελλής. Είχε καταδικαστεί σε θάνατο από τα δικαστήρια της αποικιοκρατίας, αλλά αψήφησε κυριολεκτικά τον θάνατο και χλεύασε τον τότε κυβερνήτη στρατάρχη Harding, όταν του ανακοινώθηκε πως του απένειμε χάρη το βράδυ της 12ης Φεβρουαρίου 1957, μετατρέποντας σε ισόβια την εις θάνατο καταδίκη του. Ο Νίκος Τσαρδελλής ήθελε να βαδίσει λίγα μέτρα πιο μέρα, για να αντιμετωπίσει την αγχόνη, όπως την είχαν αντιμετωπίσει προηγουμένως έξι από τους εννέα απαγχονισθέντες ήρωες της ΕΟΚΑ, με τους οποίους έζησε στα κελιά των μελλοθανάτων, τους Ζάκο, Πατάτσο, Μιχαήλ, Κουτσόφτα, Μαυρομμάτη και Παναγίδη. Ήθελε να πεθάνει όπως αυτοί για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Αγαπητοί και αγαπητές μου,

Τέτοιες μέρες ο νους και η σκέψη μας σπάνε τα συρματοπλέγματα της κατοχής και φτάνουν στα κατεχόμενα χωριά και τις πόλεις μας. Στις πατρογονικές εστίες, στους τάφους των προγόνων μας, στα ιερά και τα όσιά μας. Αυτά που δεν ξεχνάμε και δεν θα ξεχάσουμε ποτέ. Πάνε στη βουβή εκκλησία του Χρυσοσώτηρα και στα 22 εξωκλήσια της, αλλά και στην εκκλησία του Αγίου Μάμα στην κατεχόμενη Μόρφου, όπου βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα του Χρυσοσώτηρα.

Αυτή η γη έχει ιστορία που δεν μπορεί να αλλοιωθεί, ούτε και να παραγραφεί, γιατί οι ρίζες πάνε πολύ βαθιά στο βάθος των αιώνων και κρατούν γερά. Οι όποιοι κατακτητές που πέρασαν από το μαρτυρικό νησί μας δεν κατάφεραν ποτέ να πλήξουν ή να παραχαράξουν την ιστορική μας ταυτότητα, τον πολιτισμό, τη θρησκεία και τις παραδόσεις μας. Για αυτό και τώρα δεν πρέπει και δεν πρόκειται να φανούμε κατώτεροι των περιστάσεων, ούτε και κατώτεροι της προσφοράς και της θυσίας των χιλιάδων ηρώων της μακραίωνης ιστορίας μας.

Ευθαρσώς, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ Νίκος Χριστοδουλίδης από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά του διακήρυξε ότι η επίλυση του κυπριακού προβλήματος αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για την κυβέρνησή του. Και τα λόγια, μέσα από καλά μελετημένα στρατηγικά βήματα, μετουσιώνονται σε πράξη, παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που προβάλλει η άλλη πλευρά, παρά τη ρητορική του μίσους και των απειλών που εξαγγέλλει η Τουρκία. Με μεθοδικούς χειρισμούς ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης ανέδειξε ότι η χώρα μας είναι ένας αξιόπιστος συνομιλητής, που επιθυμεί πραγματικά την επίλυση του προβλήματος. Μια λύση φυσικά που θα συνάδει με τα Ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών και το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Μια λύση που θα οδηγήσει σε ένα κράτος κανονικό, χωρίς αναχρονιστικές ξένες εγγυήσεις και παρεμβατικά δικαιώματα. Για μια Κύπρο ελεύθερη και ευρωπαϊκή.

Σίγουρα δεν έχουμε αυταπάτες. Γνωρίζουμε ότι ο αγώνας θα είναι γεμάτος προκλήσεις και εμπόδια. Αυτό όμως δεν θα πτοήσει τις προσπάθειές μας. Ενωμένοι, προτάσσοντας το εθνικό «Εμείς» του Μακρυγιάννη, αλλά και την ορθοφροσύνη που μας διδάσκει ο Θουκυδίδης θα συνεχίσουμε. Γιατί το οφείλουμε στους πρόσφυγές μας που πεθαίνουν ακόμα με τον νόστο του γυρισμού. Το οφείλουμε στους συγγενείς των αγνοουμένων που περιμένουν ακόμα με καρτερία την εξακρίβωση της τύχης των αγαπημένων τους. Το οφείλουμε στους ηρωικούς εγκλωβισμένους μας.

Και εδώ είναι που τελικά θα μας κρίνει η ιστορία. Και εδώ είναι που θα μας κρίνουν οι νεκροί και οι ήρωες, αλλά και οι μέλλουσες γενιές. Αυτό, φίλες και φίλοι, θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο, η καλύτερη απόδειξη της αιώνιας ευγνωμοσύνης μας προς τους ήρωες που σήμερα μνημονεύουμε.

Αιωνία ας είναι η μνήμη τους και η δόξα να τους συνοδεύει για πάντα.